ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ ΓΑΛΙΛΕΙ
Γεννήθηκε στην Πίζα της Ιταλίας και από νωρίς έδειξε σημεία μιας αξιοσημείωτης ιδιοφυΐας. Ο πατέρας του ήταν ξεπεσμένος απόγονος ευγενούς Φλωρεντινήςοικογένειας και μοχθούσε για να βοηθήσει το γιο του να αποκαταστήσει τη δόξα της οικογένειας. Επιβάλλοντας μεγάλες στερήσεις στον εαυτό του και τα άλλα παιδιά του, ο πατέρας του μπόρεσε να στείλει τον Γαλιλαίο στο σχολείο και αργότερα στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, όπου ο Γαλιλαίος γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή. Όταν κάποτε του δόθηκαν τα χρήματα άφησε το σχολείο και γύρισε στη Φλωρεντία, όπου εκείνη την εποχή ζούσε εκεί η οικογένειά του.
Ένας πλούσιος οικογενειακός φίλος, ο μαρκήσιος Γκουϊνταμπάλντο, φρόντισε να βρει ο Γαλιλαίος δουλειά κάνοντας διαλέξεις περί Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας και αργότερα, ως επίσημος μαθηματικός στον Μεγάλο Δούκα της Τοσκάνης.
Ο Γαλιλαίος άρχισε να ευημερεί, αλλά δεν του έμενε καιρός να σπουδάζει Ιατρική. Η φήμη του Γαλιλαίου άρχισε να απλώνεται. Οι ευγενείς, ακόμη και βασιλείς των διαφόρων χωρών της Ευρώπης παρακολουθούσαν τις διαλέξεις του και σύντομα έφτασε να ομιλεί σε ακροατήριο που το αποτελούσαν πάνω από 2.000 διακεκριμένες προσωπικότητες της Ευρώπης.
Ο Γαλιλαίος ήταν τώρα ελεύθερος να αξιοποιήσει τα χαρίσματά του. Ο κόσμος τον εκτιμούσε και τον σεβόταν, αν και υπήρχαν και μερικοί που τον φοβόταν και τον μισούσαν. Κανένα πεδίο γνώσεως δεν ήταν για τον Γαλιλαίο απρόσφορο για έρευνα, κανείς νόμος ή ανόητη προκατάληψη δεν είχαν τόση δύναμη ώστε να τον εμποδίσουν από την εργασία του. Αντιμετώπισε έναν κόσμο που έμενε προσηλωμένος στην άγνοια και απέδειξε ότι το θάρρος είναι μια αρετή χρήσιμη όχι μόνο στα πεδία των μαχών.
Ο Γαλιλαίος συνέβαλλε σημαντικά στην επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα. Ανάμεσα σε άλλα, βελτίωσε το τηλεσκόπιο και το χρησιμοποίησε πρώτος συστηματικά για αστρονομικές παρατηρήσεις, ανακάλυψε τους τέσσερις δορυφόρους του Δία, ανακάλυψε τις ηλιακές κηλίδες και κατέγραψε πρώτος τις κινήσεις τους, εφηύρε τους νόμους του εκκρεμούς που χρησιμοποιήθηκαν στα ρολόγια, διατύπωσε το νόμο της πτώσεως των σωμάτων (που αποδεικνύει ότι η βαρύτητα επιδρά στην ταχύτητα των σωμάτων όταν υψώνονται ή πέφτουν), εφηύρε ένα θερμόμετρο και ένα υπολογιστικό διαβήτη, και υποστήριξε τις θεωρίες του Κοπέρνικου για το Ηλιακό Σύστημα
Αναφέρεται ως ο «πατέρας της σύγχρονης Αστρονομίας» και ο πρώτος φυσικός με τη σύγχρονη σημασία του όρου, καθώς ήταν ο πρώτος που αντικατέστησε την υποθετική-επαγωγική μέθοδο με την πειραματική και εισηγήθηκε τη μαθηματικοποίηση της φυσικής. Η σταδιοδρομία του συνέπεσε με αυτή του Γιοχάνες Κέπλερ. Η θεωρία του ηλιακού συστήματος υποστήριξε ότι η Γη και οι άλλοι πλανήτες στρέφονται γύρω από τον Ήλιο. Η κοινή αντίληψη της εποχής ήταν ότι ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα γύριζαν γύρω από τη Γη, η οποία έμενε ακίνητη.
Επειδή ο Γαλιλαίος τόλμησε να αντιταχθεί στην παραδεδεγμένη διδασκαλία, δημιούργησε πολλούς εχθρούς, και τον θεώρησαν αιρετικό. Η σύγκρουσή του με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησίααναφέρεται πολλές φορές ως παράδειγμα σύγκρουσης της εξουσίας με την ελευθερία της σκέψης και ειδικά με την επιστήμη στην Δυτική κοινωνία, αν και στην πραγματικότητα, μετά την κατασκευή του τηλεσκοπίου από τον Γαλιλαίο το 1609 και τις παρατηρήσεις του, ο διωγμός, πρωτογενώς, εξυφάνθηκε στο χώρο των αριστοτελικών επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Πάδοβας, που αμφέβαλαν για την εγκυρότητα των αστρονομικών του ανακαλύψεων και αγωνίστηκαν να συγκεντρώσουν υποψίες για το άτομο του στα μάτια των εκκλησιαστικών αρχών. Την ποινή φυλάκισης του Γαλιλαίου μετέτρεψε σε κατ' οίκον περιορισμό ο Πάπας Ουρβανός Η΄, ενώ τρεις από τους δέκα καρδινάλιους δικαστές αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη του.
Αν και τον ανάγκασαν να αποκηρύξει δημόσια τις πεποιθήσεις του, ο Γαλιλαίος μυστικά εξακολουθούσε να πιστεύει στην ηλιοκεντρική θεωρία του και ποτέ δεν άλλαξε γνώμη. Από την ιστορία του Γαλιλαίου έμεινε παροιμιώδης η φράση: "Και όμως κινείται". Κατά την παράδοση, ο Γαλιλαίος τελειώνοντας την απαγγελία της "απαρνήσεως" των πεποιθήσεών του, που έκανε γονατιστός μπροστά στην Ιερά Εξέταση και καθώς σηκωνόταν, χτύπησε το πόδι του στο έδαφος και πρόσθεσε: "Και όμως κινείται" (εννοώντας τη Γη). Στην πραγματικότητα, τη φράση αυτή ή δεν την είπε ποτέ ή κι αν την είπε δεν την άκουσαν οι δικαστές του. Γιατί τότε δεν θα ξέφευγε την καταδίκη του σε θάνατο "επί της πυράς". Πάντως η φράση αυτή απέμεινε σαν σύμβολο της δύναμης της επιστήμης έναντι σε κάθε προσπάθεια να σκεπαστεί το φως της αληθινής γνώσης.
Ο τάφος του μεγάλου επιστήμονα βρίσκεται στον Καθεδρικό Ναό του Σάντα Κρότσε (του Τιμίου Σταυρού) της Φλωρεντίας. Ανά τους αιώνες, χιλιάδες κόσμου έχουν επισκεφτεί το μέρος εκείνο για να τιμήσουν τη μνήμη του μεγάλου ανδρός που είχε το θάρρος να κηρύξει εκείνο που πίστευε σ' έναν κόσμο που του ήταν εχθρικός. Τη χρονιά του θανάτου του Γαλιλαίου γεννήθηκε ο Ισάακ Νεύτων, που βασιζόμενος μεταξύ άλλων στη δουλειά του Γαλιλαίου και του Κέπλερ ολοκλήρωσε την επιστημονική επανάσταση στον τομέα της φυσικής και έθεσε τα θεμέλια της κλασικής φυσικής. Ο Πάπας αποκατέστησε τη μνήμη του Γαλιλαίου στις 31 Οκτωμβρίου 1992, 300 χρόνια μετά το διωγμό του.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΓΚΩΝΙΤΗΣ
Ο Κυριακός Αγκωνίτης (Ciriaco di Ancona), ή Κυριάκος Πιτσικόλι (Ciriaco de Pizzicolli, 1391 - 1452), όπως είναι το πραγματικό του όνομα, υπήρξε ο σημαντικότερος αρχαιοδίφης της εποχής της Ανναγέννησης ενώ θεωρείται ο πρόδρομος τόσο του περιηγητισμού, όσο και της σύγχρονης επιστήμης της αρχαιολογίας. Ιταλός έμπορος και ουμανιστής, με καταγωγή από την Αγκώνα, πραγματοποίησε ένα πλήθος ταξιδιών για εμπορικούς σκοπούς στην νότια Ιταλία, την Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, η προσοχή του προσελκύστηκε από το πλήθος αρχαιοτήτων που συνάντησε στις περιοχές αυτές. Γι' αυτόν τον λόγο άρχισε να ταξιδεύει για αμιγώς ερευνητικούς σκοπούς, με στόχο την λεπτομερή και σχολαστική καταγραφή των αρχαίων μνημείων, την πραγματοποίηση σχεδίων, την συλλογή αρχαίων έργων τέχνης (μεταλλίων, αγαλματιδίων ή χειρογράφων) και την αντιγραφή αρχαίων επιγραφών. Στις έρευνές του συναντούμε πρώιμα δείγματα επιστημονικής μεθοδολογίας, με την πραγματοποίηση τοπογραφικών παρατηρήσεων, τον σχεδιασμό κατόψεων και την σύγκριση πηγών και χειρογράφων. Δείγματα της μεθοδολογίας αυτής συναντούμε πολύ αργότερα, τον 19ο πλέον αιώνα, στο έργο περιηγητών κι αρχαιολόγων που θα συγκροτήσουν σταδιακά την επιστήμη της αρχαιολογίας, ενώ στη συλλογή των χειρογράφων με τις παρατηρήσεις του και τις καταγραφές του στα μνημεία της αρχαιότητας, που αποτελεί ένα εξάτομο έργο με τον τίτλο Commentaria, θα βασιστούν πολλοί μεταγενέστεροι μελετητές. Δυστυχώς τα Commentaria καταστράφηκαν σε πυρκαγιά το 1514, με αποτέλεσμα να εξαφανισθούν πολλές πολύτιμες πληροφορίες που αφορούσαν στις ελληνικές αρχαιότητες, οι οποίες την εποχή του Κυριακού, τον 14ο - 15ο αιώνα, σώζονταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση σε σύγκριση με τον 19ο αιώνα, οπότε πραγματοποιήθηκε και η συστηματική πλέον αρχαιολογική τους έρευνα. Αποσπάσματα του έργου του συναντά κανείς σε χειρόγραφα που βρίσκονται σε ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες, κυρίως στη Γερμανία και την Ιταλία.
Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου το Μέγαρο Μουσικής φιλοξένησε δύο ακόμα διαλέξεις του ετήσιου κύκλου ομιλιών «Η Ελλάδα και η Δύση». Στα μικρόφωνα βρέθηκαν οι Ελένη Τούντα, Λέκτορας στον Τομέα Αρχαίας Ελληνικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Ιστορίας της Δύσης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που μίλησε για τη «Δ΄ Σταυροφορία (1204) ανάμεσα στην ιστορία και στην ιστοριογραφία» και ο Νικήτας Σινιόσογλου, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Κέμπριτζ που ανέπτυξε το θέμα «Μνήμη και ανάμνηση στον Κυριάκο Αγκωνίτη: προς μια φιλοσοφία της περιπλάνησης».
Θα σταθώ στη δεύτερη ομιλία, η οποία οφείλω να ομολογήσω πώς ήταν από τις καλύτερες που έχω παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια. Κύριο θέμα της ήταν η γνωριμία του κοινού με τον σημαντικότερο αρχαιοδίφη της περιόδου της Αναγέννησης, τον Ιταλό Κυριακό Αγκωνίτη (1391-1452). Ο Κυριακός ήταν έμπορος από την Ανκόνα που από πολύ μικρή ηλικία ήρθε σε επαφή με αρχαιολογικά αντικείμενα του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Ηταν χριστιανός, αποκαλούσε όμως τον Ιησού ενσαρκωμένο Δία και δεν δίσταζε να προσευχηθεί μία στον ευαγγελιστή Λουκά και την άλλη στην Αρτεμη. Αγαπημένος του θεός ήταν ο Ερμής, προστάτης των εμπόρων και των ταξιδευτών. Από την ενηλικίωσή του και έπειτα ξεκίνησε να ταξιδεύει σε όλη τη Μεσόγειο (Αδριατική, Ελλάδα, Μ. Ασία, Αίγυπτο κ.α), με σκοπό να συναντήσει από κοντά τα λείψανα του χαμένου αυτού πολιτισμού. Τον απασχολούσαν έντονα τα ζητήματα της καταγραφής αρχαίων επιγραφών και της συλλογής αγαλματιδίων και άλλων αντικειμένων εκείνης της περιόδου και στις μέρες μας οι αρχαιολόγοι τον θεωρούν πρόδρομο της αρχαιολογικής επιστήμης. Ηταν άλλωστε ο πρώτος από την εποχή του που πέρασε το στάδιο της κειμενογραφικής αναζήτησης και εισήλθε στο πεδίο της επιτόπιας έρευνας.
Κύριο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Κυριακού, ο οποίος αξίζει να αναφέρουμε πως υπήρξε φίλος του Πλήθωνα Γεμιστού, είναι η ίδια προσέγγιση της φιλοσοφίας των περιπλανήσεών του. Κι αυτό διότι δεν μοιάζει να συγκινείται από τους τόπους που επισκέπτεται ή από την ιστορική βαρύτητα που τους διακρίνει, αλλά από μία μάλλον παραφυσική θεώρηση του κόσμου. Ο ίδιος υποστήριζε πώς ταξίδευε από πόλη σε πόλη «υπακούοντας στην ακατανίκητη ορμή να δει, σε ένα καθεστώς υπεραυξημένης ψυχικής εγρήγορσης». Όπως ανέφερε ο Σινιόσογλου, «εν μέσω ερειπίων ο Κυριακός εντείνει ή επιβραδύνει τον περιηγητικό ρυθμό του, δημιουργεί έναν προσωπικό χρόνο που προκαλεί ισχυρές ψυχολογικές μεταβολές. Βρίσκεται διαρκώς εντός θραυσμάτων. Μιλά μέσα από αυτά. Η φωνή του φαίνεται να είναι δική τους φωνή, όμως απηχεί το πνεύμα του κάθε τόπου (genius loci)». Και πιο κάτω σημειώνει: «Δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την σπανιότητα των ευρημάτων, όσο για την ψυχική ένταση της συνάντησης μαζί τους. Η περιπλάνηση είναι πράξη επανοικειοποίησης του αρχαίου χώρου και κυρίως παρελθόντων διαθέσεων και συναισθημάτων, όσων κάποτε ενέπνευσαν επιγραφές, αναθηματικές στήλες και κατασκευές». Θα τολμούσα να συγκρίνω αυτήν ακριβώς την προσέγγιση του Κυριακού με ότι οι ασχολούμενοι με την σύγχρονη επιστήμη της Παραψυχολογίας αποκαλούν ψυχομετρία, τη δυνατότητα (ή τη διάθεση τέλος πάντων) δηλαδή κάποιων ανθρώπων να «βλέπουν» ή να αισθάνονται εικόνες, συναισθήματα και καταστάσεις, αγγίζοντας αντικείμενα.
Αναμφίβολα ο Κυριακός Αγκωνίτης υπήρξε ένας πολύ παράξενος άνθρωπος, με ξεχωριστές ανησυχίες και εμπειρίες, διαθέτοντας μια ιδιαίτερη ταξιδιωτική φιλοσοφία που μόνον όσοι έχουν καταστεί –έστω και μια φορά στη ζωή τους- αρχαιοπεριηγητές θα μπορούσαν να ψηλαφίσουν και να αξιοποιήσουν για τον εαυτό τους. Αλλωστε όπως σημειώνει ο Σινιόσογλου, «η μελαγχολία και λύπη του πλάνητα δεν ολισθαίνει στην κατάθλιψη, Το αντίθετο συμβαίνει, πυροδοτεί μια δημιουργική δίνη»… Οσοι ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν στον σαγηνευτικό κόσμο της περιηγητικής φιλοσοφίας του Κυριακού, παραπέπονται στο βιβλίο «To Wake the Dead:A Renaissance Merchant and the Birth of Archaeology».
Σημείωση: Το κείμενο αυτό του Μηνά Παπαγεωργίου πρωτοδημοσιεύτηκε στη στήλη "Δούρειος Ίππος" του περιοδικού "Φαινόμενα" (Ελεύθερος Τύπος) στις 21/12/2013.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου